Jakie powinno być oświetlenie w biurze?

Oświetlenie w biurze ma ogromne znaczenie. Wpływa nie tylko na jakość pracy i produktywność, ale również na samopoczucie oraz oczywiście – zdrowie. Nie dziwi więc, że ustawodawca narzuca określone normy, jakie należy spełnić w przestrzeniach pracy w tym obszarze. Poznajmy je i dowiedzmy się, dlaczego właściwy wybór temperatury barwowej, natężenia oraz współczynnika oddawania barw jest tak istotny.

Z tego artykułu dowiesz się:

• jak wpływa na nas światło: naturalne i sztuczne,
• parametry światła: które należy wziąć pod uwagę,
• oświetlenie w biurze normy polskiego ustawodawcy,
• jak zaprojektować oświetlenie w biurze.

Jak światło wpływa na cykl dobowy?

Światło słoneczne reguluje nasz cykl dobowy. W godzinach porannych stymuluje produkcję serotoniny zwanej hormonem szczęścia. Działa ona jako neuroprzekaźnik pomagający przepływać bodźcom z jednego obszaru naszego organizmu do innych. To dzięki niej mamy energię i chęć do życia. Odczuwamy zadowolenie i radość. Wieczorem promienie zachodzącego słońca pobudzają z kolei inny hormon – melatoninę, która reguluje okres snu, odpoczynku. To dzięki melatoninie zasypiamy, bo nasz organizm wycisza się i uspokaja. W okresie wiosennym i letnim, kiedy dni są długie i często słoneczne, mamy więcej energii i rośnie w nas poziom zadowolenia z życia. Jesienią i zimą, gdy dni stają się krótkie, a niebo przykrywa warstwa chmur, dużo trudniej jest nam utrzymać to dobre samopoczucie. Odpowiednio dobrane światło we wnętrzach pozwala zrekompensować niedostatki tego naturalnego i wesprzeć nasz cykl dobowy w podobny sposób. Tajemnica tkwi w jego parametrach. Dzisiaj regulacja czasu aktywności i wyciszenia jest o tyle prosta, że mamy do dyspozycji inteligentne systemy sterowania oświetleniem, które nawet automatycznie możemy ustawić tak, by odtwarzały temperaturę barwową emitowaną przez słońce o określonych porach dnia.

Barwa światła w biurze i inne ważne parametry

Najważniejszym obok natężenia parametrem oświetlenia wpływającym bezpośrednio na rytm naszego dnia, jest temperatura barwowa wyrażana w kelwinach (K). Dzielimy ją na ciepłą, neutralną lub białą oraz zimną. Ciepła barwa uspokaja i wprowadza nas w przyjemny nastrój, biała stymuluje do naturalnej popołudniowej aktywności, a zimna silnie aktywizuje, jednak jeśli jest zbyt chłodna, podrażnia oczy i wywołuje zmęczenie.

Jaka jest temperatura światła naturalnego?

barwa ciepła: od ok. 1000 do 3500 K – reprezentuje wschód i zachód słońca
barwa biała: od. ok. 3500 do 5500 K – to południowe godziny bezchmurnego nieba
barwa zimna: od ok. 5500 do 10 000 K – mocno zachmurzone niebo

Barwa światła w biurze powinna podążać za cyklem dobowym tego naturalnego. W ciągu dnia wynosi ona uśredniając 4000 K, a więc uznaje się, że jest to odpowiednia temperatura do pracy przy komputerze. Jeśli jednak potrzebujemy warunków do wielogodzinnej koncentracji, barwa lekko zimna będzie odpowiedniejsza.

Kolejnym równie istotnym parametrem, który należy wziąć pod uwagę projektując oświetlenie w biurze, jest natężenie światła odzwierciedlające gęstość strumienia świetlnego padającego na daną powierzchnię, np. biurka. Wyrażane jest ono w luksach (lx), które określają liczbę lumenów (jednostek strumienia świetlnego) padających na metr kwadratowy. Na przykład światło o mocy 500 lumenów rozłożone na jednym metrze kwadratowym, daje natężenie o wartości 500 luksów. Jeśli źródło światła ma oświetlić większą powierzchnię, wówczas natężenie równomiernie spada.

Istotnym parametrem oświetlenia, szczególnie w pracy kreatywnej, jest również współczynnik oddawania barw, do odczytywania którego służy CRI (ang. colour rendering index). Określa on, jak dobrze odczytujemy barwy z otoczenia oraz monitora, na którym pracujemy. Skala CRI wynosi od 0 do 100, czyli od światła monochromatycznego do białego. Im współczynnik CRI jest wyższy, tym naturalniej odbieramy kolory. Tak, jak je widzimy w świetle dziennym. W połączeniu z zimną lub neutralną barwą światła, CRI na poziomie 100 daje nam naturalny kolor oświetlonych przedmiotów.

Biorąc pod uwagę komfort pracy oraz szkodliwy wpływ oświetlenia na wzrok, ale również ogólne samopoczucie, ustawodawca określił konkretne wytyczne dla przestrzeni pracy. Oświetlenie w biurze normy – poznajmy je.

Oświetlenie w biurze normy

Normy oświetleniowe dotyczące stanowisk pracy w przestrzeniach biura określone są w Kodeksie Pracy, a reguluje je rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.). Wynika z niego po pierwsze, że jeśli pracownik przebywa w biurze dłużej niż cztery godziny dziennie, wówczas musi mieć on zapewniony dostęp do światła dziennego. W przypadkach, w których nie jest to możliwe (np. z powodów technologiczno-produkcyjnych), pracodawca każdorazowo taką sytuację musi zgłosić i otrzymać zgodę od inspektora sanitarnego. Po drugie Kodeks wskazuje, że: “W pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien, liczonej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:8, natomiast w innym pomieszczeniu, w którym oświetlenie dzienne jest wymagane ze względów na przeznaczenie – co najmniej 1:12”. We wspomnianym wyżej rozporządzeniu znajdują się również wytyczne dotyczące oświetlenia elektrycznego, które ma mieć parametry zgodne z polskimi normami. Można się z nimi zapoznać również w Kodeksie Pracy. PN-EN 12464-1:2012 to najważniejsza norma zawierająca zalecenia dla pracodawcy. Sugeruje się, by podczas projektowania miejsc pracy wziąć pod uwagę:

• rozkład luminancji w otoczeniu, czyli natężenie oświetlenia padającego w określonym kierunku,
• kierunkowość światła,
• zmienność światła (temperatura barwowa),
• olśnienie (unikanie przeszkadzających efektów odbiciowych),
• współczynnik oddawania barw,
• migotanie światła (eliminacja efektów stroboskopowych, itp.)

Oświetlenie na etapie wyboru biura

Reasumując, oświetlenie dzienne i elektryczne w przestrzeniach pracy musi zapewnić odpowiednią jakość i komfort widzenia, a oba źródła mają się kompensować. Ważna jest barwa światła w biurze, natężenie, odpowiednia równomierność, a także stałość strumienia świetlnego wraz z wyeliminowaniem efektów olśnienia, które postrzegane są jako wysoce niekomfortowe. Na etapie wyboru biura lub jego projektu, należy poświęcić oświetleniu odpowiednio dużo uwagi. Zagwarantować, by każde stanowisko zostało równomiernie oświetlone. Najbardziej praktyczne rozwiązanie polega na połączeniu źródeł światła ogólnego – zwykle zamontowanego na suficie, z punktowymi, w postaci lampek biurkowych. To pierwsze, utrzymane w ciepłej barwie, jest najprzyjemniejsze dla oka. To drugie, już o barwie chłodniejszej, tworzy odpowiednią scenerię wizualną do pracy. Ustawodawca sugeruje, by natężenie wynosiło w przypadku pracy przy biurku 500 lx. Jest ono odpowiednie zarówno dla komfort, jak i dobrego samopoczucia pracownika. Ustawodawca nie sugeruje, jaka powinna być temperatura barwowa światła, jednak wybierając lampy na biurko pamiętajmy, że lekko chłodna pomaga w koncentracji. Taka w przedziale 4000-5500 K. Należy również pamiętać o wysokim współczynniku oddawania barw.

Spełniające polskie normy i ogólne zasady BHP oświetlenie biurowe wymaga jeszcze odpowiedniej dokumentacji, opartej na przeprowadzonych wcześniej pomiarach. Art. 227 par. 1 pkt 2 ww. Kodeksu Pracy podaje, że “Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom”. Decyzja ta dotyczy m.in. oświetlenia jego parametrów. W miejscach pracy stosuje się najczęściej urządzenie zwane luksomierzem, które przy okazji znacznie ułatwia określenie potrzeb dla danego stanowiska pracy.

Jakie powinno być oświetlenie w biurze – podsumowanie

Najlepsze dla naszego dobrostanu jest zawsze światło naturalne. To dzięki niemu potrafimy w ciągu dnia realizować zaplanowane zadania, a wieczorem wyciszyć się przed snem. To bezpośredni dostęp do niego najlepiej wspiera również naszą aktywność w przestrzeni pracy. Biorąc jednak pod uwagę szerokość geograficzną Polski oraz fakt, że plan pomieszczeń rzadko kiedy pozwala rozplanować stanowiska pracy tak, by wszyscy mieli odpowiedni dostęp do światła za oknem, jego elektryczne źródła ma nieocenione znaczenie. Mogą pomóc, ale i zaszkodzić, dlatego warto przy projektowaniu oświetlenia wewnętrznego kierować się jego parametrami i jakością. Energooszczędne źródła LED, systemy sterowania oświetleniem skutecznie wspierają dążenia pracodawców do stworzenia – dzięki światłu – optymalnych warunków do kreatywnej pracy.